De wil om te herdenken

Wat ons drijft

De wil om te herdenken

Afgelopen dinsdag vierden we 75 jaar vrijheid. Zoals minister-president Rutte twitterde, vierden we onze vrijheid noodgedwongen op afstand van elkaar. “De boodschap van Bevrijdingsdag in de stilte klinkt vandaag luider dan ooit. Juist nu ondervinden we aan den lijve dat veiligheid, verbondenheid en vrijheid de kern zijn van ons leven. En dat we niet zonder kunnen.”, aldus de minister-president Rutte.

Het bevrijdingsfeest wordt voorafgegaan door de dag waarop we herdenken. In de oorspronkelijke opzet ging het bij de dodenherdenking uitsluitend om de Nederlandse slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog. Tegenwoordig wordt een ruimere definitie gehanteerd die alle Nederlandse oorlogsslachtoffers of omgekomenen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog omvat.

Wil men nog herdenken?

De wil om te herdenken begint bij het inzien van het nut van herdenken. Schrijver Arnon Grunberg benadrukte afgelopen maandag in De Nieuwe Kerk in Amsterdam het belang van herdenken en sprak de intrigerende woorden: “Zeggen het verleden wel te kennen, is weigeren er kennis van te nemen.”

Koning Willem-Alexander appelleerde eveneens aan het nut van herdenken in zijn speech, die overigens sterk was door zijn kwetsbaarheid en eenvoud:

“Oorlog werkt generaties lang door. Nu, 75 jaar na onze bevrijding, zit de oorlog nog steeds in ons. Het minste wat we kunnen doen is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is. En: onze vrije, democratische rechtsstaat koesteren en verdedigen. Want alleen die biedt bescherming tegen willekeur en waanzin.”

Dat het blijven herdenken een uitdaging kan zijn, liet columnist Theodoor Holman mooi doorschemeren in zijn column in het Parool. Staat het herdenken onder druk?

De toekomst van herdenken

Op 14 mei 2016 vond de conferentie: ‘1WO2: jongeren en de toekomst van herdenken’ plaats in de Eenhoorn te Amersfoort. Tijdens die conferentie werd gesproken over dat hoewel de eerste generatie oorlogsslachtoffers in aantal steeds kleiner wordt, de oorlog in veel families nog altijd aanwezig is omdat oorlogsleed generaties lang doorwerkt. Deze persoonlijke betrokkenheid is kenmerkend voor de vele herdenkingen die Nederland jaarlijks kent. Het vormt de motivatie voor vele vrijwilligers die een grote inzet en betrokkenheid laten zien bij het organiseren van deze herdenkingen. Hoewel volgens belanghebbende organisaties de belangstelling voor herdenkingen nog altijd toeneemt en ook nieuwe generaties geïnspireerd worden tot deelname, zijn er zeker ook bedreigingen voor de toekomst van dit zogenoemde levendige herdenkingslandschap.

Betrokkenheid nieuwe generaties steeds belangrijker

Het onvermijdelijke wegvallen van de eerste generatie maakt de betrokkenheid van nieuwe generaties steeds belangrijker. Veelal zijn herdenkingen afgestemd op de aanwezigheid van de eerste generatie. Om nieuwe generaties zich bepaalde gebruiken eigen te laten maken, zullen zij daar op hun eigen manier vorm en richting aan moeten kunnen geven. Onderling overleg en afstemming tussen de verschillende generaties, nu het nog kan, is daarbij van wezenlijk belang.

Persoonlijke relatie geeft kracht aan herdenken

Tijdens de Nationale Dodenherdenking wordt al enige jaren de vorm gebruikt waarbij jongere generaties vertellen over wat een familielid van een oudere generatie heeft meegemaakt. De persoonlijke relatie die mensen hebben met de Tweede Wereldoorlog geeft lading aan het herdenken. Het maken van een persoonlijke vertaalslag naar nieuwe generaties en het brede publiek lijkt daarmee een waardevolle insteek. De specifieke verhalen die in de verschillende herdenkingen centraal staan, dragen hieraan bij. Ze maken dat de geschiedenis dichtbij blijft. Op die manier wordt er een appel gedaan op het gevoel en ervaren van nut. Pas als jongeren herdenken als zinvol ervaren kan het gaan passen bij wie zij willen zijn.

Herdenken zinvol maken

De duurzaamheid van het herdenken van onder andere de Tweede Wereldoorlog zal afhankelijk zijn van het vermogen mee te bewegen en zich aan te passen aan de behoeftes van nieuwe generaties.  Wanneer de wil om te herdenken leidt tot voldoening herdenkt men vanuit intrinsieke motivatie. De volgende dag zal dan wellicht met meer gevoel van nut, waarde en plezier de vrijheid gevierd kunnen worden.