Wat ons drijft

Motivatieverlies bij groepswerk

Presteren jouw leerlingen in groepen soms minder goed dan wanneer ze individueel een prestatie neerzetten? Deze week zagen we daar voorbeelden van bij de Nederlandse schaatsteams.

Een ploeg is nog geen team

Bij de ploegenachtervolging op de Olympische Spelen in Peking zagen we afgelopen week individuele topsporters die bekend staan om hun individuele prestaties en met behulp van hun individuele kwaliteiten ook medailles wisten te behalen op dit onderdeel. De Nederlandse dames wisten nog brons te pakken, maar dat voelde toch wat teleurstellend. De mannenploeg behaalde helemaal geen eremetaal.

Een team

Afgelopen zondag pakten de Nederlandse shorttracksters goud op de aflossing. Een bijzondere prestatie. Volgens bondscoach Jeroen Otter was het de “voltooiing van een perfecte schepping.” Hij noemde het ook wel zijn magnum opus. Zijn levenswerk, waar hij meer dan 30 jaar aan werkte, werd afgelopen zondag voltooid.

In de totstandkoming van deze voltooiing hield Otter zich – in zijn onderbewustzijn – bezig met een interessant fenomeen: social loafing. Een fenomeen waar de Nederlandse shorttracksters op de aflossing duidelijk geen last van hadden!

Social loafing

Psychologen definiëren social loafing als de neiging om minder moeite te doen wanneer je in een groep werkt. Vrij vertaald betekent het; ‘sociaal rondslenteren’. En dit fenomeen komt overal voor waar samengewerkt wordt, ook in het onderwijs. Zo weten we uit  onderzoeken naar social loafing dat leerlingen minder effectief kunnen zijn als ze als leden van een groep werken. Het kan bijvoorbeeld zijn dat leerlingen:

• Elkaars inspanningen dupliceren
• Moeite hebben om de taken te coördineren
• Niet evenveel werk verzetten binnen de groep
• Het werk op een ondoelmatige manier verdelen

Kortom: leerlingen doen doorgaans minder moeite als ze deel uitmaken van een groep, vergeleken met wanneer ze taken individueel voltooien. Hoewel social loafing vaak voorkomt, gebeurt het niet altijd en kun je als leraar stappen ondernemen om je leerlingen aan te moedigen zich meer in te zetten voor groepsprojecten.

Motivatieverlies voorkomen

Als we kijken naar het onderwijs dan herkennen we de situatie dat leerlingen en studenten in groepsverband andere typen motivatie of een andere kwaliteit motivatie kunnen laten zien dan wanneer zij individueel werken. De zelfdeterminatietheorie (ZDT) biedt wellicht een uitkomst in het doorgronden en voorkomen van deze verschillen.

De ZDT stelt dat ieder mens drie psychologische basisbehoeften heeft: autonomie, (relationele) verbondenheid en competentie.

Bij social loafing zien we deze drie psychologische basisbehoeften sterk terugkomen. Bijvoorbeeld de behoefte aan (relationele) verbondenheid. Dat betekent dat iemand behoefte heeft aan vertrouwen in zijn collega’s of medeleerlingen/ -studenten, de organisatie en leidinggevende of leraar. Ook wil iemand erop kunnen vertrouwen dat er een positief en veilig leer-werkklimaat heerst. De persoon voelt zich dan gewaardeerd.

Karau en Williams onderzochten omstandigheden waarin social loafing kan worden verminderd of zelfs worden voorkomen. Hun conclusie:

• Het werk moet zinvol zijn voor leerlingen.
• Leerlingen moeten het gevoel hebben dat de groep samenhangend is.
• Er moet een manier zijn om het werk van elk individueel groepslid te volgen.
• De taken moeten zo worden opgezet dat elke leerling in de groep een unieke bijdrage kan leveren en elke leerling het gevoel heeft dat zijn deel van het werk ertoe doet.

Het gevoel dat de groep samenhangend is en dat de leerlingen ertoe doen binnen de groep is sterk overeenkomstig met de psychologische basisbehoefte (relationele) verbondenheid. Daarnaast draagt het nut van het werk inzien en het nut ook daadwerkelijk ervaren bij aan de kwaliteit van iemands motivatie.